encuentro con el otro / ten Obcy

Al fin y al cabo, el viaje no empieza cuando nos ponemos en ruta ni acaba cuando alcanzamos el destino. En realidad empieza mucho antes y prácticamente no se acaba nunca porque la cinta de la memoria no deja de girar en nuestro interior por más tiempo que lleve nuestro cuerpo sin moverse de sitio. A fin de cuentas, lo que podríamos llamar “contagio de viaje” existe, y es, en el fondo, una enfermedad incurable Viajes con Herodoto. Richard Kapuscinski

"Przeciętny człowiek nie jest specjalnie ciekaw świata. Ot, żyje, musi jakoś się z tym faktem uporać, im będzie to kosztowało mniej wysiłku - tym lepiej. A przecież poznawanie świata zakłada wysiłek, i to wielki, pochłaniający człowieka. Większość ludzi raczej rozwija w sobie zdolności przeciwne, zdolność, aby patrząc - nie widzieć, aby słuchając - nie słyszeć."
Podróże z Herodotem, Ryszard Kapuściński

No es fácil viajar por tanto tiempo. La vida en una misma ciudad, viendo la misma gente cambia completamente por una vida nómada en la que cada pocos días cambiamos todo por completo. Los momentos placenteros no dan la felicidad ya que son efímeros, finitos; y esta hay que buscarla algo más allá. Algo que nos dé sentido para seguir creyendo en este mundo tan loco en el que vivimos.

Tan solo unos días después de entrar en Ecuador recibimos una lección tan grande de humildad, humanidad y generosidad de esta familia en Waikupungo que nos dejó noqueados, sin posibilidad de entender porque a veces tenemos tanto y tenemos tanto miedo de dar cuando compartir es lo más precioso, aún cuando se tenga tan poco como esta familia

Para mí, esta vez, ni los dibujos, ni las fotos ni cualquier texto que pueda escribir, podrán transmitir lo que sentimos estos días, que pasamos con esta familia. Nos enseñaron a dar sin esperar nada a cambio. Había un mundo entre ellos y nosotros, a veces insalvable. Ellos a ratos hablaban en quechua mientras nosotros lo hacíamos en inglés. Pero es tanto lo que recibimos que un enorme sentimiento egoísta me invadió. Me costó mucho entenderlo; es más, aún no lo he entendido. Así que miles de detalles intangibles quedarán guardados para nosotros

Llegamos a la terminal de Otavalo y Gaspar y Rosa nos ofrecen quedarnos en su casa, en un pueblito pequeño

Rosa i Gaspar

Franklin
Patricia i Ana



Sin pensarlo bien nos vamos con ellos y esa misma noche disfrutamos de las fiestas de San Juan, con máscaras, alcohol, ofrendas de comida y animales y música eterna, que no acaba nunca con las fuerzas de la gente, que sigue girando y girando en su catárticas danza

escuchando la rítmica música, rodeados de enormes volcanes; viendo los gallos colgando, con la luna asomando por detrás, es imposible no sentirse más cercano a la pachamama

pero claro... todo deja secuelas

Rosa y Gaspar no beben, llevan una vida extremadamente sencilla, y se cuidan de su terreno y sus fresas, que les dan sustento a ellos y sus hijos

un cubo entero nos dieron de fresas que disfrutamos comiendo a todas horas

la totora también da trabajo. en el campo, secándose y ya tejida, en forma de esteras

nosotros preparamos pizza para ellos

este personaje tan entrañable nos lo encontramos por la calle. No habla aunque todo el pueblo le conoce

Aneta enseña a los niños cerca de la laguna

extrañas plantas crecen en los cables de la luz

cada mañana y cada atardecer subimos a la terraza, atónitos por el espectáculo que nos ofrece la naturaleza.

es en la terraza donde aprovechamos para ducharnos también, donde es difícil esconderse de miradas ajenas

el sábado vamos al mercado de Otavalo, el más grande de artesanías del toda sudamérica. Se mezcla la artesanía increíble, con lo producción en serie que todo lo estropea. Los artesanos y los turistas, dos mundos tan distantes que muchas de las veces solo acaban hablando sobre el precio de los productos

volvemos al pueblo y Ana y Patricia preparan sus adornos y también el vestido para Aneta. Las mujeres aqui llevan marcada la dura vida en el campo en su rostro, en sus rasgos, en su piel. Y eso junto a los preciosos vestidos que llevan les confiere una belleza tan difícil de definir... tan pura...

el domingo vamos a la iglesia evangélica con nuestra familia. Mi rechazo inquebrantable contra todas las religiones sufre aqui algunas grietas. En nuestra parte del mundo tenemos la ocasión de conocer otras culturas, otras opciones. En un pequeño pueblo de ecuador, donde la vida es extremadamente sencilla, la religión es la única tabla de salvación que tienen. Aquello a que aferrarse, aquello que cada domingo les libra de la dura vida en el campo...

y que les lleva a catarsis colectivas, momentos donde bajo la dirección del pastor, la mente parece abandonar el cuerpo
tance podczas mszy

el domingo nos vamos a la fiesta del pueblo vecino con las chicas bien arregladas y coquetas (alguien se coló en la foto)
el glamour se olvida cuando encontramos charcos. Pero las chicas se descalzan y continuamos nuestra marcha

En las fiestas son comunes las máscaras que se refieren a personajes muy antiguos, antes de la llegada de los españoles

los chanchos también participan en la fiesta, aunque no tengan mucho poder de decisión...

....y en las ollas coexisten muchas comidas

cuy (o conejillo de indias)

damos una vuelta en barco por la laguna con Gaspar y Rosa. Para ella es la primera vez en su vida y nos cuenta que por la noche tiene pesadillas en las que se ahoga
las niñas visten a Aneta y Gaspar me presta su sombrero

el último día comemos todos juntos, en una estera, papas y mazorcas hervidas, con un poco de sal. Las lágrimas afloran el rostro de Rosa cuando partimos y otro pedacito nuestro se queda aquí, con esta familia

Otavalo, Ekwador
Zobaczyli nas w autobusie. Uslyszeli, ze pytamy o tani hotel. Wysiedli za nami. Chodzcie z nami, mieszkamy piec minut od miasta. Za ile ? pytamy. Za darmo, odpowiadaja. Wsiedlismy ponownie do autobusu. 5 minut zaczelo sie bardzo dluzyc. To nie jest wstep do opowiesci o porwaniu, ale prawdziwa historia, ktora nam sie przydazyla.

Waykupunku, mala miejscowosc indianska u podnoza wulkanu, otoczona gorami. Stadion z mieciutka zielona murawa. Za nim dom z cegly z niedokonczonym ostatnim pietrem, niepomalowany, jak inne dookola. Duze okna bez zaslonek, drzwi zamykane na sznurek. Wchodzimy do srodka. Ciemno, pusto, zadnych mebli. Na betonowej ziemi lezy trzcinowa mata. Dalej schody na pietro, a tam juz troche wykonczone : podloga, wieza przykryta szmatka zeby sie nie kurzyla, kolejne pomieszczenia, telewizor i w koncu nasz pokoj. Gaspar i Rosa zbieraja pospiesznie porozrzucane po lozku ubrania i papiery, klada trzy grube koce, wykrecaja zarowke z sasiedniego pokoju zeby przyniesc swiatlo do naszego i gotowe. Mamy nocleg. Za darmo! I to w rodzinie Indian! Zaczyna sie spotkanie pierwszego stopnia z obcym, z innym, z nieznanym.

Pojawiaja sie kolejni czlonkowie rodziny : Ana (lat 12) i Patricia (dziewietnastolatka, ale roznicy wielkiej nie widac, bo obie male). Ich rodzice i brat wyjechali do Kolumbii za praca, a one mieszkaja tu, obok ciotki i wujka, Rosy i Gaspara. Jest jeszcze jedna dziewczynka, jedna z licznych kuzynek. Potem poznajemy Franklina i jego braci Victora Hugo i Jeffersona, wszyscy troje sa synami naszych gospodarzy. Jeden z nich nie mowi. Pokazuje nam ksiazke z gestami, gdybysmy chcieli z nim pokonwersowac. Witamy sie niesmialo nie wiedzac czy podawac reke czy buzka w policzek, jak to zwykle bywa w tej czesci swiata. Niesmiale usmiechy. Ana przytula sie do mnie spontanicznie, potem ucieka i cos szepcze do siostry.

Ciekawe czego chca w zamian ? Na pewno czegos chca. Zakladam sie ze zaraz wyjdzie, ze potrzebuja pieniedzy, bo przeciez sa biedni. Czesiek jest bardziej wyluzowany, otwarty na to, co sie dzieje, bez oceniania. Ze mnie wylaza wszystkie uprzedzenia, ostroznosc w obec obcego i nieznanego.

Rozmawiaja w jezyku dla nas niezrozumialym, po Kichwa (keczula). My tez mamy swoj tajny kod, jezyk angielski. Kiedy chcemy sie dogadac wkracza hiszpanski.
Dwie kultury, albo raczej trzy, wlasciwie cztery, bo przeciez oni sami reprezentuja dwie: swoja indianska i to, co przejeli po czasach kolonialnych.

Przygladamy sie sobie. Pietrza sie pytania: Co jest dla nich wazne? Dlaczego nas zaprosili? Czego potrzebuja?

Jest 24 czerwca, Sw. Jana. We wsi zabawa. Wieczorem idziemy wszyscy razem zobaczyc jak sie tu swietuje. Kobiety w haftowanych koszulach i dlugich spudnicach z prostokatnego ciemnego materialu owinietego dookola siebie i podtrzymywanego grubym, kolorowym pasem. Na szyi i na nadgarstkach koraliki. Na glowach chusty albo zlozony w kostke material (zwlaszcza u staruszek). Faceci w kapeluszach, dlugich ciemnych ponczo i bialych przykrotkich spodniach. Sa tez przebierancy i koguty oraz swinki morskie niesione na patyku jak nietoperze. Muzykanci graja do tanca, prostego, rytmicznego, w kuleczku. Nie brakuje jadla w postaci gotowanych ziemniakow i miecha i chichy (alkocholu z kukurydzy) w wielkich beczkach, za darmo i dla kazdego. Wszyscy sie usmiechaja, zagaduja do nas, witaja sie zyczliwie, dziela jedzeniem, zapraszaja do plasow. Tance trwaja cala noc i dzien i kolejna noc i kolejny dzien. Kto wytrwa caly tydzien bawiac i pijac, ten moze sie zwac prawdziwym mezczyzna. Ale prawdziwymi mezczyznami bywaja tez niektore kobiety, ktore zataczaja upojne kola. Nasi nie tancza, bo nie chca by inni na nich potem gadali. Gaspar nie pije od 8miu lat.

Nastepnego dnia jedziemy na targ do Otavalo. Jest to najwiekszy targ wyrobow artystycznych w Ameryce Poludniowej (stroje ludowe, dodatki, wisiorki z nasion, rzezbione skorupki owocow, warzywa i owoce a miedzy straganami uliczne gar kuchnie i smazone, nadziewane serem pierogi lub pieczone na grilu kiszki i flaczki z roznych zwierzat).
Ah tak ! Wiec ci o dlugich, czarnych, blyszczacych wlosach i w bialych ubrankach co to u nas pod Sezamem w Radomiu graja na dziwnych instrumentach relaksujace melodie to sa Indianie z Ekwadoru!
Zeby odwdzieczyc sie za przyjecie nas pod swoj dach robimy dla nich spozywcze zakupy i drobne prezenty dla dzieciakow. Kupujemy tez sobie po sweterku z kapturkiem, ja zielony a Czesiek czerwony.
Potem jade z Rosa pomagac na plantacji truskawek. Zbiory sa tu przez kilka miesiecy, bo ziemie bardzo zyzne i pogoda sprzyjajaca. Piekne, wielkie truskaweczki usmiechaja sie z rownych grzadek. Maja tu bardzo sprytny system, truskawki rosna przez dziurke w folii, zbiera sie je czyste i gotowe do zjedzenia. Nasza rodzinka ma z nich niezly interes (sprzedaja wszystko do kupca, ktory placi od razu). Pewny zbyt, duze pieniadze, male oplaty manipulacyjne, malutkie oplaty za wynajem dzialki, za dom (wszyscy tu buduja sami, jak potrafia, bez planow i projektow, jak-cie-moge). Zwykle nie maja na dokonczenie domu, wiec go nie koncza. Mieszka sie jak sa juz okna, sciany, podlogi. Po co malowac czy dekorowac? To sa rzeczy malo istotne. Z trzciny rosnacej w wodzie kolo wsi wyplata sie maty do siedzenia, lezenia, spania. Kazdy ma dzialke z warzywami. Sa tez liczne swinki biegajace swobodnie kolo domow i krowy i owieczki. I piekne krajobrazy dookola i tyle wolnej przestrzeni!

Ale jednak widzi sie ubostwo. Czujemy sie troche jak zepsuci turysci z bogatej Europy kiedy wydajemy na wlasne przyjemnosci a oni obok tacy biedni, nie maja nawet widelcy! Jakze wielkie jest nasze zdziwienie, kiedy widzimy, ze dziewczyny kupuja sobie koraliki za 45 dolarow!
Mieszane uczucia i nie wiem juz co myslec. Maja czy nie maja ? Biedni czy bogaci ? Raz placa za nas bilety autobusowe, innym razem pytaja czy nie mamy drobnych na bilet; kupuja nam zakaski, a sami nic nie jedza, wydaja na wisiorki wiecej niz my na wszystko inne a w domu ani widelcy, ani zarowek.
Bieda to czy inny sposob zycia, inne rzeczy wazne?

Panuje wzajemna zyczliwosc i szacunek ale w glowie kotluja sie pytania: co tak na prawde mysli ten drugi o mnie? Co jest dla niego wazne? Dlaczego sie smieje? Co tam szepcza po ichszemu?

Tymczasem zycie toczy sie swoim spokojnym rytmem. Robimy wspolnie pizze, nasza rodzinka odkrywa dzieki temu jak uzywac piec , ktory maja, a stoi bezczynnie. Nie bardzo smakuja im nasze potrawy. I do sniadanek zdrowych z jogurtem i owocami tez sie nie kwapia. Nie jedza, nie pija, moze maja uklady scalone zamiast krwi?

Konczy sie tydzien a z nim obchody Sw. Jana. We wsi obok wielki festyn. Idziemy razem z dzieciakami, na pieszo, przez laki, skaczac po kaluzach. Dziewczyny zdejmuja butki i ida boso. Wies spokojna, wies wesola, jak to mawia Buraczek. Festyn kolorowy, pelno przebierancow, tance i spiewy, litry chichy. Troche sie gubimy w tlumie ale znajdujemy za to Gaspara i Rose. Fundujemy im przejazdzke po wielkim jeziorze, jakie tu maja. Rosa wzruszona, bo pierwszy raz ma okazje na taka atrakcje. W nocy sni jej sie ze tonie na lodzi.

I jeszcze jedno wielkie wydarzenie - niedzielna msza, jakze inna od tego, co my nazywamy msza. Gaspar mowi, ze sa katolikami adwentystami. Kosciol nie ma ani krzyza ani zadnych przedstawien religijnych. Na oltarzu rozspiewana grupa muzykow - klonow. Wszyscy wygladaja tak samo. Pod oltarzem wierni, kobiety w haftowanych koszulach i ciemnych pelerynkach. A miedzy nimi dwa olbrzymy z zupelnie innej bajki w czerwonym i zielonym kapturku. Tutejsza msza to nie zarty. Trwa 3 godziny, a jak specjalna okazja to wiecej. Jest koncertem, pelnym euforii, ekstazy, gestow, tancow, placzu w uniesieniu, glosnych oklaskow, histerycznych nawolywan, jest prawdziwym spektaklem, przypomina duzo bardziej taniec szamana niz nasza msze. Ale modla sie do tego samego Jezusa, wierza w te same wartosci.
Cokolwiek by nie powiedziec o tym przedstawieniu, fakt jest taki, ze ci ludzie wydaja sie byc duzo bardziej szczesliwsi od nas. W calej swej prostocie sa wiecznie usmiechnieci, nie narzekaja, sa zyczliwi, otwarci, ufni, goscinni.

Ostatniego dnia zapraszaja nas na pozegnalny obiad. Na ziemi, na tatarakowej macie, jjemy razem ze wspolnej miski gotowane ziemniaki i kukurydze. Potem Franklin wrecza mi prezent na nadchodzace niedlugo urodziny, a Rosa daje kolorowy naszyjnik i placze ze wzruszenia proszac zebysmy o nich nie zapomnieli. Zwierza sie ze sasiadka jej dokucza opowiadajac, ze sa biedakami a ona ma rodzine w Hiszpanii co duzo zarabia. Rozmawiamy o wartosciach i o tym, ze pieniadze szczescia nie daja, o tym, zeby nie sluchac zlego gadania innych i o tym jak wielka wartoscia jest ich rodzinka zgrana i szczesliwa. Gaspard przekazuje nam uroczyscie list od najstarszej corki:

Drodzy Aneta i Francesc,
chcialabym poprzez ten list podziekowac wam za dobroć i żeby wszechmocny Bóg was błogosławil. Jestem najstarsza córką Gaspara, ktory mi duzo o was opowiadal i dlatego dziękuję za odwiedzenie mojej rodziny tu w Ekwadorze i mam nadzieję, że spodobały wam się nasze zwyczaje i tradycjie, które mamy my Indianie i że cieszyły was piekne krajobrazy, które mamy w prowincji Imbabura i ze zachowacie w sercu każdego z was to wszystko i opowiecie o nas waszym rodzina jak wrocicie do domow i mam nadzieję na kolejną wizytę. Z powodu mojej pracy nie moglam sie z wami zobaczyc osobiście, ale mój tata powiedział mi, że dzisiaj wyjezdzacie, dlatego piszę Ci list i chciałabym pozdrowić was i całą wasza rodzinę z mojej strony i w imieniu mojej rodziny i zebyscie opowiedzieli innm, co widzieliscie w tym kraju Ekwadorze i daje wam mój adres mail zebyscie mogli do mnie pisac. W tych kilku slowach mówię wam raz jeszcze dziękuję za przybycie i odwiedzenie moich rodziców i moich braci i moich kuzynów, i Bóg Wszechmocny niech wam błogosławi na waszej drodze i w drodze powrotnej do domow i nie zapomnij mojej rodziny, która was bardzo kocha. Z powazaniem, Esthela.

Potem odprowadzaja nas wszyscy na autobus. Ana jeszcze w ostatniej chwili wciska mi zawiniatko z koralikami.
Jakze niezwykle spotkanie. Przyjeli nas tak milo, ze trudno to bedzie przebic. Nasze pojecie o swiecie, ludziach, o goscinnosci, o prostocie, o Innym zostaje poddane probie. My im okruchy ze stolu a oni nam grosz wdowi z calego serca.
Nie wierze w bezinteresownosc. Wszyscy czegos dla siebie szukaja. Ale nie musi to byc nic negatywnego. My szukamy tu autentycznych spotkan z drugim, z innym czlowiekiem, jak Kapuscinski; lepszego zrozumienia swiata, ludzi otwartych, szczerych, ciekawych. Wszystko to spotkalismy w Waykupunku. Czego szukaja oni? Otuchy i dowartosciowania sie przed zlymi sasiadami? Pokazania wielkiemu swiatu, ktory reprezentujemy i do ktorego wyjezdzaja za praca ich synowie, ze oni tez maja cos do zaoferowania? Czy po prostu spotkania z drugim czlowiekiem - tym Obcym, co nie musi oznaczac - wrogim.